فایل ورد قابل ویرایش

توضیحی مختصر از مقاله  :

چكيده:

هدف اصلی این مطالعه بررسي وضعيت سواد اطلاعاتي دانشجويان دانشگاه محقق اردبيلي بود. حجم نمونه مطالعه حاضر 400 نفر دانشجوي دختر و پسر در 4 گروه دانشجويان (سال اول، دوم، سوم و چهارم) به نسبت هر دانشكده بود که به روش نمونه‌گيري چند مرحله‌اي از بین كليه دانشجويان دختر و پسر دوره كارشناسي در رشته‌هاي مختلف تحصيلي در سال تحصیلی 89-1388 انتخاب شدند. این پژوهش به روش پیمایشی از نوع مقطعی انجام یافته و داده‌های تحقیق با استفاده از پرسشنامه‌ي تدوين شده براساس 22 شاخصه‌ی برآیندی در ذیل 5 استاندارد مندرج در «استاندارد قابلیت‌های سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی» (ای سی آرال، 2000) و پرسشنامه محقق ساخته گرداوری شده است. براساس یافته‌های پژوهش  میانگین سواد اطلاعاتی دانشجویان در پنج استاندارد اندازه‌گیری شده بالاتر از متوسط است. نیزنتايج آزمون مانووا  نشان داد میانگین نمرات دو گروه دانشجویان دختر و پسر در استانداردهای سواد اطلاعاتی به گونه معنادار با هم متفاوت است. همچنین بین ورودی‌های مختلف تحصیلی از نظر استاندارد سواد اطلاعاتی تفاوت معنی داری وجود دارد. اما این تفاوت بین دانشکده‌های ادبیات و علوم انسانی، علوم پایه، کشاورزی و فنی مهندسی در استانداردهای سواد اطلاعاتی معنی‌دار نبود.

واژه‌های کلیدی: سواد اطلاعاتی، دانشجو، استاندارد، آموزش عالی

مقدمه  

«سواد اطلاعاتی» اصطلاح نسبتا جدیدي است که با ظهور ارتباطات رقومی، همایند است. به نظر می رسد که نخستین بار در سال 1974 بود که پی. جی. زورکوفسکی عبارت سواد اطلاعاتی را براي توصیف افرادي ابداع کرد که فنون و مهارت هاي لازم براي به کارگیري  طیف گسترده ي ابزارهاي اطلاعاتی و نیز مآخذ ردیف اول را، به منظور حصول راه حل هاي اطلاعاتی براي مسائل خود، آموخته اند (بودن، 2001).  به هر روي، از زمان نخستین ظهور اصطلاح سواد اطلاعاتی، پانزده سال طول کشید تا « انجمن کتابخانه هاي امریکا» تعریف دقیقی از سواد اطلاعاتی ارائه دهد. تعریف انجمن کتابخانه هاي امریکا  (2000) از سواد اطلاعاتی بدین قرار است: فرد باسواد اطلاعاتی باید بتواند دریابد که چه زمانی به اطلاعات نیاز است و توانایی مکانیابی، ارزیابی و استفادة کارآمد از اطلاعات موردنیاز را داشته باشد. نهایت این که افراد باسواد اطلاعاتی کسانی هستند که آموخته اند که چگونه یاد بگیرند. آنان می دانند چگونه یاد بگیرند زیرا می دانند که اطلاعات چگونه سازماندهی می شود، چگونه می توان اطلاعات را یافت، و چگونه می توان به شیوه اي از اطلاعات استفاده کرد که دیگران نیز بتوانند از آنان بياموزند.

از چند سال گذشته بتدریج مفهوم فناوري اطلاعاتی در میان متخصصان و دست اندرکاران رده بالاي مملکتی رواج یافت. از آنجا که عمدتاً این مفهوم با تفسیر متخصصان رایانه مورد توجه قرار می گیرد، سواد اطلاعاتی را نیز در بیش تر موارد و مواقع به عنوان مهارت هاي فناوري اطلاعات تفسیر و تعبیر می کنند. در هر حال رواج مفاهیم مرتبط با سواد اطلاعاتی نویدبخش آینده ي بهتري براي روشن تر شدن این مفهوم در میان متخصصان و مسئولان است. در این رابطه، طرح تکفا (توسعه و کاربرد فناوري اطلاعات) که به موجب آن دولت خود را متعهد به برپایی دولت الکترونیکی می داند و می کوشد در راه تحقق جامعه ي اطلاعاتی پیش برود، بسیار قابل توجه است. این طرح موجب شده است که اقدامات گسترده اي در سطح دولتی براي ترویج مهارت هاي فناوري اطلاعات اتخاذ شود. اما اقداماتی که مستقیماً به مفهوم سواد اطلاعاتی مربوط شود، چندان زیاد نیست. شاید اقداماتی را که به نوعی به آموزش کاربران کتابخانه مربوط می شود (مانند اصلاني ملايي، 1383) و طرح ها و پروژه هایی را که در پی تسهیل این امر یا تدارك و تدوین ابزارهاي آموزشی براي این مهم بوده اند بتوان با سواد اطلاعاتی در ایران مرتبط دانست، اما این گونه اقدامات به دلیل آن که نگرش جامعی بر آن ها حاکم نبوده است، در زمره ي سواد اطلاعاتی نمی گنجند- هرچند که یقیناً  (همچنان که در کشورهاي توسعه یافته نیز بدینگونه بوده است) بستر مناسب براي تبلیغ و ترویج سواد اطلاعاتی را فراهم کرده اند.

    آنچه که در باب آموزش سواد اطلاعاتی قابل توجه می باشد اينست كه در برخی دانشگاه ها درس هایی با عنوان سواد اطلاعاتی یا عناوین مشابه ارائه می شوند، ولی انسجام و برنامه ریزي لازم در این امر جود ندارد و نیز برخلاف نحوه ي عمل در باب این گونه درس ها در کشورهایی همچون امریکا و استرالیا و انگلستان، نقاط دسترسی همگانی روشنی براي این درس ها ارائه نشده.است. تلاش هایی براي تصویب و تثبیت آموزش هایی که در چارچوب سواد اطلاعاتی ارائه می شوند به عمل آمده که بخش بسیاري از این تلاش ها از سوي فعالان و اساتید کتابداري و اطلاع رسانی بوده است. در عین حال، اقدامات پراکنده در دانشگاه هاي گوناگون در حال اجرا است که مورد مذکور در بالا نمونه اي از آن است.

تقوي (1377) ضمن ارائه ي تعاریفی از سواد اطلاعاتی و سواد رایانه اي، به وجود کاستی ها و مشکلات فراوان در این رابطه در کشور ایران اشاره نموده است. وي در آزمون داوطلبان ورود به مقطع کارشناسی ارشد مشاهده کرده که 60 درصد از شرکت کنندگان نتوانسته اند نام حتی یک کتاب مرجع رشته ي تحصیلی خود را ذکر کنند. پریرخ  (1378 به نقل از پريرخ، 1383) در گزارشی از پژوهش خود در باره ي سواد اطلاعاتی دانشجويان نشان داد که اکثر افراد مورد آزمون، فاقد این مهارت ها هستند، ولی معتقدند که باید این توانایی را به دست آورند. محمدي و فضل الهي (1383) در پژوهشی نشان دادند كه آشنايي دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي قم با بخش مرجع و منابع كافي نيست و بين آموزش ديده ها و آموزش نديده ها در اين مورد تفاوت وجود دارد. قاسمي و همكاران (1386) در مطالعه اي وضعيت سواد اطلاعاتي دانشجويان تحصيلات تكميلي چهار دانشگاه فردوسي، تهران، شيراز و چمران را بررسي كردند. نتايج مطالعه آنان نشان داد كه اگرچه نمرات كسب شده در سطح قابل قبولي (ميانگين بالاتر از 7/3) قرار دارد، اما بين دانشجويان رشته هاتي علوم انساني و غيرانساني، بين دانشجويان مناطق مختلف دانشگاهي، بين دانشجويان دختر و پسر، و بين دانشجويان مقطع كارشناسي ارشد و دكتري تفاوت معنادار مشاهده مي شود و ميانگين كسب شده براي دانشجويان رشته هاي علوم انساني، براي دانشجويان دختر، و براي دانشجويان دوره هاي دكتري بالاتر از همتايان مورد مقايسه با آنان است.

در مطالعات خارجي نيز يافته ها بدين صورت بوده است؛ کاراولو ، هرچمن و ميتچل (2001) در گزارشی از پروژه ي پیمایش قابلیت هاي اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه کالیفرنیا، اظهار می دارند که کتابداران همواره شواهد بسیاري در دست دارند حاکی از آن که دانشجویان فاقد سواد اطلاعاتی لازم براي گذراندن برخی از دروس خود هستند، چه رسد به این که بتوانند به یادگیرندگان مادام العمر تبدیل شوند. ويكري و كوپر (2002) نشان داند که اکثر دانشجویان سال اول علیرغم اعتماد آنان به توانایی خود در یافتن و به کارگیري منابع ، از سطح مهارت هاي اطلاعاتی بسیار متفاوتي برخوردارند. نتیجه ي پیمایش کارکنان نیز حاکی از آن بود که نوع و سطح مهارت هاي اطلاعاتی موجود دانشجویان با آنچه که انتظار می رود داشته باشند تفاوت چشمگیري دارد و غالبا نیز به ضرورت هاي خاص محتواي درسی وابسته است. در سندي که دانشگاه مریلند از پیمایش دانشجویان از نظر سواد اطلاعاتی منتشر کرده (2004، UMBC)، نشان داده شده که برآورد دانشجویان از توانمندي هاي خود، بالاتر از حد واقعی است؛ مثلا ابراز رضایت بالاي آنان از راهبردهاي خود در کاوش منابع. در حالی است که با مفاهیم اولیه ي آن مانند کاوش بولی غریبه اند. همچنين پژوهش هاي انجام گرفته نشان مي دهد كه دانشجويان تمايل زيادي به جستجوي عمومي اينترنت داشته و از بانك هاي اطلاعاتي و مقالات مجلات به ميزان كم استفاده مي كنند (اوركهارت و همكاران، 2005).

سيستم آموزش در حال تحول سريع ناشي از افزايش توليد اطلاعات و دانش و پيشرفت هاي سريع مربوط به فن آوري است (والاس، 1999). براي همگامي با اين تحولات، دانشجويان نيازمند دانش، مهارت و منابعي براي ارتباط و مديريت اطلاعات به صورت موثر و كارآمد در محيط الكترونيكي و به طور كلي نيازمند سواد اطلاعاتي مي باشند. بنابراین با توجه به نقشی که دانشجویان در حین تحصیل و پس از تحصیل در حوزه های پژوهشی و آموزشی برعهده دارند، تعیین سطح سواد اطلاعاتی برای این گروه، نقطه ی کانونی مناسبی برای آغاز آموزش سواد اطلاعاتی می باشد. دانشجويان بايد توانايي انتخاب ابزارهاي مناسب را براي جستجوي اطلاعات داشته و از راهبردهاي مناسب جستجو نيز براي دستيابي سريع به اطلاعات مورد نياز برخوردار شوند. پس مجهز شدن آنان به سواد اطلاعاتی موجب خواهد شد که بهتر بتوانند به انتظارات پیش گفته، جامه ی عمل بپوشانند.

بنابراین مطالعه حاضر درصدد پاسخگویی به این  سؤال است که وضعيت سواد اطلاعاتي دانشجويان چگونه است؟